نگاهی به استان سیستان و بلوچستان

[Lord Z@G]

نگاهی به استان سیستان و بلوچستان

سيستان و بلوچستان يادآورسرزمين پهلوانان اسطوره اي ايران(رستم، سهراب، زال و...) است. اين سرزمين که نام آن بارها در شاهنامه فردوسي آمده؛ درجنوب خاوري ايران واقع شده و به دليل موقعيت خاص جغرافيايي خود، درتمام دوره‎هاي تاريخي ازاهميت ويژه‎اي برخوردار بوده است. سيستان و بلوچستان همواره در درازاي تاريخ، معبر و گذرگاهي ميان خاور و باختر بوده و به همين دليل تركيب قومي آن نيز همواره در معرض تغيير، تحول و دگرگوني بوده است. مهم ترين محصول منطقه سيستان و بلوچستان؛ گندم است كه درصد قابل توجهي از زمين‎هاي زيركشت را به خود اختصاص داده و صنايع آن نيز در اطراف شهرهاي بزرگي چون زاهدان قرار گرفته است. شيوه هاي مختلف معيشت و زندگي، موسيقي سنتي و زيبا، صنايع دستي هنرمندانه وجذاب، آثار تاريخي و معماري کم نظير، شهرهاي باستاني چون شهرسوخته زابل- که با قدمت 3500 تا 4000 سال قبل ازميلاد؛ بي‌گمان روزگاراني دراز يكي از مهم‌ترين مراكز شهرنشيني آسيا درعصرمفرغ بوده- به همراه جلوه هاي طبيعي چون: ساحل درياي مکران (عمان)، منطقه آزاد چابهار، درياچه مشهورهامون و... سيستان و بلوچستان را به يکي از استان هاي جذاب ايران در زمينه گردشگري تبديل کرده است.

استان سيستان و بلوچستان ‌درجنوب خاوري ايران و در مختصات جغرافيايي 25 درجه و 3 دقيقه تا 31 درجه و 28 دقيقه پهناي شمالي و 58 درجه و 47 دقيقه تا 63 درجه و 19 دقيقه درازاي خاوري واقع شده است. اين استان؛ از دو ناحيه تشكيل يافته که از لحاظ طبيعي با يك ديگر كاملا متفاوت هستند. اين استان پهناور از خاوربا كشورهاي پاكستان و افغانستان، از جنوب با درياي عمان ، از شمال و شمال باختر با استان خراسان و از باختر با استان هاي كرمان و هرمزگان هم جوار است. ناحيه سيستان که 8117 كيلومتر مربع وسعت دارد و در قسمت شمالي استان واقع شده است. اين ناحيه حوزه مسطح و مسدودي است كه از آبرفت هاي دلتاي قديمي و فعلي رود هيرمند تشكيل شده است. ناحيه بلوچستان با مساحت 179385 كيلومتر مربع يک منطقه وسيع كوهستاني است كه حد شمالي آن كوير لوت و حد جنوبي آن درياي عمان است. مرزهاي طولاني آبي و خشكي استان؛ با كشورهاي افغانستان، پاكستان و كشورهاي حوزه خليج فارس، موقعيت ويژه اي به اين استان بخشيده و سبب ايجاد شرايط خاصي در آن شده است. جمعيت اين استان برابر سرشماري سراسري سال 1375 حدود 1703094 نفر برآورد شده است.

[Lord Z@G]

مکان هاي ديدني و تاريخي

استان سيستان و بلوچستان از مکان هاي تاريخي و ديدني زيادي برخوردار است. باغ هاي مركبات ايرانشهر، پارک تفتان، پارک جنگلي بمپور، پناهگاه حيات وحش، جنگل هاي نخل، انواع چشمه هاي آب گرم، رودخانه سرباز و تمساح هاي آن، غارتيس، غاركوه پيرک، كوه تفتان، گردشگاه هاي كشمان، گردشگاه ماليه – گوربند، منطقه حفاظت شده بزمان و گل فشان هاي طبيعي استان از مهم ترين جاذبه هاي طبيعي سيستان و بلوچستان است. آتشكده كركوي، بناي امام زاده هاي متعدد، تپه هاي باستاني و با ارزش، شهرهاي تاريخي، قلعه هاي باستاني، مسجدهايي با ارزش معماري بالا به همراه جاذبه هاي ديگرچون: صنايع دستي جذاب، موسيقي جالب وشنيدني، مردماني با فرهنگ ها و قوميت هاي مختلف از مهم ترين و جذاب ترين ديدني هاي استان سيستان و بلوچستان است

[Lord Z@G]

صنايع و معادن

صنايع استان سيستان و بلوچستان به دو دسته صنايع دستي و صنايع کارخانه اي تقسيم مي شوند. صنايع دستي در بين ايلات و عشاير استان؛ موقعيت مهمي دارد و از لحاظ تأمين درآمد، پس از كشاورزي و دام داري در رتبه سوم اهميت قراردارد. حصيربافي، قالي بافي، سوزن دوزي، چادربافي، پشتي بافي، خامه دوزي، سفره بافي، جوال بافي، نمد مالي و سكه دوزي مهم ترين صنايع دستي عشاير سيستان و بلوچستان هستند. انواع صنايع کارخانه اي چون: صنايع غذايي، نساجي، پوشاک و صنايع شيميايي؛ بيش تر در اطراف زاهدان و شهرهاي بزرگ فعاليت دارند. ساير صنايع استان بيش تر مشتمل بركارگاه‎هاي فلزكاري، ريخته گري، ساخت لوازم خانگي و تانكر سازي است. صنايع شيلات و ماهي گيري نظير پرورش ميگو و ماهي نيز در سواحل درياي عمان در سيستان رايج است. معادن كشف شده استان سيستان و بلوچستان عبارتند از: معدن مس در شمال باختري زاهدان با ذخيره اي بيش از 15 ميليون تن، ‌معدن كروميت در نواحي خاش و معدن منگنز در منطقه كوتيج. از ديگر معادن مهم استان، معادن سنگ مرمر، سنگ آهک، تراورتن و شن و ماسه سيليسي را مي توان نام برد. هم چنين درياي عمان يكي از منابع بسيار غني نمک است. استخراج نمک ازآب دريا همواره در روستاهاي ساحلي رايج بوده است و زمينه بسيار ارزان و مناسبي براي گسترش آن وجود دارد.

[Lord Z@G]

کشاورزي و دامداري

مهم ترين محصول منطقه سيستان و بلوچستان گندم است كه درصد قابل توجهي از زمين‎هاي زيركشت را به خود اختصاص داده است. بعد از گندم، ‌جو بيش ترين سطح زير كشت را دارد. از جمله محصولات ديگر اين منطقه، يونجه، توتون، كنجد و محصولات جاليزي و سبزيجات را مي توان نام برد. زراعت در بلوچستان برخلاف آن چه ظاهراً به نظر مي رسد، ‌امكانات بالقوه زيادي براي رشد دارد. شرايط آب و هوايي مناسب براي رشد و پرورش گياهان منطقه گرمسيري و آب و هواي متنوع، امكان كشت و برداشت مكرر يک محصول در فصول مختلف را فراهم نموده استگندم با سيلاب هاي بهاري آبياري مي شود و بازده محصول آن ها نسبت به عمل كرد كل كشور از وضعيت خوبي برخوردار است. جو نيز به صورت آبي در بيش تر مناطق و به صورت ديم در چابهار، ‌ايرانشهر و سراوان كشت مي شود و بيش تر به مصرف دام هاي مختلف مي رسد. برنج نيز درزمين هاي كوه پايه‎اي و در مسير رودخانه ها كشت مي شود. در مناطقي كه در سال دوبار محصول برداشت مي شود، محصول ديم؛ غالبا برنج است.علاوه بر محصولات فوق، يونجه نيز به عنوان مهم ترين منبع غذايي دام ها در بلوچستان كاشته مي شود. بخش ديگري از فعاليت هاي كشاورزي استان سيستان و بلوچستان را باغ داري تشکيل مي دهد كه مهم ترين محصول آن انگور است. بيش ترين درصد تاكستان هاي استان در منطقه سيستان قرار دارد. از سايردرختان ميوه، مي توان به انار، ‌انجير، توت، سيب، مركبات و موز اشاره كرد. هم چنين درختان انبه، پاپايا (خربزه درختي)، نارگيل، زيتون خوراكي، چيكو، كائوچو و نيشكر نيز در شرايط آب و هوايي اين استان رشد مي کنند. محصول باغ هاي بلوچستان در دره هاي كوهستاني متمركز شده و درختاني چون خرما، ‌غالب زمين هاي زراعي را محصور نموده است.

[Lord Z@G]

وجه تسميه و پيشينه تاريخي

نام قديم سيستان «زرنگا» يا «زرنگ» بود، كه پس از مهاجرت «سكاها» به طرف جنوب، و استقرارشان در اين منطقه در زمان فرهاد دوم اشكاني، به نام آنان «###تان» نام گرفت. شهر زرنگ در حال حاضر جزء افغانستان بوده و در محل آن روستاي كوچكي به نام «نادعلي» قرار دارد. در نزديكي اين روستا، تل بزرگي است كه بر فراز آن، هنوز آثار خرابه‎هاي ارگ، قلعه و باروي آن ديده مي شود. در تپه هاي بلوچستان نيز آثاري به دست آمده كه تاريخ اين سرزمين را به 3000 سال پيش از ميلاد مي ‎رساند. آن چه مسلم است، ‌كوروش کبير هنگام لشگركشي به هند، ‌مكران را نيز تصرف كرد. لفظ زرنگ، قديمي ترين نام سيستان و زاولستان است كه در كتيبه داريوش، «زرنگار» آمده است. به عقيده محققين «زرنگ»، «زريه»، «زريا» و «دريا» به زبان امروزي، همه يک مفهوم داشته و مراد از آن ها درياي «زره» يا «هامون» بوده است. نيم روز، ‌نام ديگر سيستان و به معني جنوب است. بناي بيش تر سيستان را به پهلوانان اسطوره‎اي ايران چون زال، سام و رستم نسبت مي دهند و فردوسي نيز در شاهنامه، از گردان بلوچ سخن گفته است. از سوي ديگر سرزميني كه اكنون بلوچستان ناميده مي ‎شود، درگذشته به«مكا» و«مكه» شهرت داشته است. هم چنين از دير باز اين منطقه را «مكران» ناميده‎اند كه به نظر مي ‎آيد تركيبي از دو واژه «اراينا يا ايرنيا» و «مكا» باشد كه در سانسكريت به معني سرزمين باتلاق ها است. چرا كه در زمان قديم درسرزمين بلوچستان باتلاق‎هاي بسياري وجود داشته است. كلمه بلوچستان نيز از زماني به اين سرزمين اطلاق شد كه بلوچ ها در آن سكونت كردند. مورخين بناي سيستان را به گرشاسب – يكي از نواده گان كيومرث – نسبت داده‎اند. سيستان در زمان هخامنشيان، منطقه‎اي آباد بود. اين امر در كتيبه بيستون و كتيبه هاي تخت جمشيد كه سيستان را يكي از ممالک خاوري داريوش ذكر كرده‎اند، ‌منعكس شده است. سكاها در حدود 128 پيش از ميلاد، سيستان را به تصرف خود درآورده و در پهنه آن استقرار يافته‎اند. اسكندر مقدوني هنگام بازگشت از هندوستان در اين سرزمين در اثر وجود ريگ هاي روان، بيابان هاي خشک و بي آب و سرسختي مردمان اين سرزمين، ‌بيش تر سپاهيان خويش را از دست داد. با فتح سيستان به دست اردشير بابكان اين منطقه در زمره متعلقات دولت ساساني قرار گرفت. در زمان خلافت خليفه دوم، اين سرزمين به وسيله عرب‎ها فتح و يكي از سرداران عرب به عنوان حاكم آن منصوب شد، ‌ولي در اثر مخالفت ها و جنگ هاي مردم بلوچستان با وي، سرزمين را ترک كرد. در سال 304 هجري قمري، سرزمين بلوچستان به وسيله ديلميان فتح شد و در زمان حكومت سلجوقيان در كرمان، ‌منطقه بلوچستان نيز توسط آن ها اشغال و تابع كرمان شد. سرزمين سيستان در سال 23 هـ . ق به تصرف اعراب درآمد. دفاع و مخالفت مردم اين سرزمين تا زمان معاويه (که آنان را به اطاعت واداشت و عبدالرحمان فاتح سيستان را به حكومت آن جا منصوب کرد) به صورت شورش ها و قيام هاي محلي ادامه داشت؛ به گونه اي که فرمان دار عرب را مجبور به ترک اين سرزمين کردند. اولين فرمان رواي ايراني اين سرزمين؛ در پس از اسلام يعقوب ليث صفاري بود كه از رودخانه سند تا رود كارون را تحت فرمان داشت. عمرو ليث - برادر وي - نتوانست اين موقعيت مهم را حفظ كند و سرانجام به دست اسماعيل ساماني در بغداد به قتل رسيد. با وجود اين، سيستان تا چندين قرن تحت سلطه امراي صفاري باقي ماند و طاهراز نواده گان عمرو تا 295 هجري قمري ايالت فارس و كرمان و سيستان را تحت فرمان خود داشت و پس از وفات او سلسله صفاري روي به ضعف گذاشت. پس از صفاريان، سامانيان، غزنويان، و سلجوقيان نيز هر يک مدتي در اين سرزمين فرمان راندند. در زمان مغولان و تيموريان، ‌خرابي هاي زيادي در سيستان به وجود آمد كه به از بين رفتن سدها، كانال‎ها و مناطق آباد سيستان انجاميد. درسال 914 هـ . ق، شاه اسماعيل صفوي سيستان را تصرف كرد. پس از شاه اسماعيل – در زمان حكومت نادرشاه – اختلافات داخلي سبب خرابي هاي زيادي در اين سرزمين گرديد. سرانجام سپاهيان ايران در 1865 ميلادي، سيستان را از دست امراي سركش بازستاندند. در سال هاي بعد نيز اين منطقه دستخوش حوادث و وقايع زيادي شد. كشمكش هاي افغانستان با ايران بر سر ادعاهاي آن كشور نسبت به سيستان منجر به دخالت بريتانيا به عنوان داور شد. هيأت تشكيل شده توسط بريتانيا، ‌سيستان را در امتداد خطي از بند سيستان برهيرمند به طرف كوه ملک سياه در باختر گودرز، بين ايران و افغانستان تقسيم نمود. با اين كار، قسمتي كه اروپاييان عنوان «سيستان خاص» به آن داده‎اند (در مقابل «سيستان خارجي» كه به افغانستان واگذار شد) به ايران تعلق گرفت. اين سرزمين همواره از فراز و نشيب هاي تاريخي زيادي برخوردار بوده و سرگذشت طولاني تاريخي داشته است.

[Lord Z@G]

بلوچ قومي نامدار
بنازم این خاک را که بلوچستانش نامند و من افتخار نسبت بلوچ بودن را بدان دارم ، بنازم مردمی را که در آن میزیند و به بلوچ بودن خود مفتخرند.آری بلوچستان و بلوچ بودن مایه شرف و افتخار هر بلوچی است، زیرا که بلوچستان سرزمین آباء و اجدادی ما و بلوچ بودن نشان ملی و زبان بلوچی بیانگر هویت ملی ماست. اما دشمنان و بد خواهان این آب و خاک پیوسته در نفاق و جدائی بین وارثان آن بوده و همواره تلاش دارند که از اتحاد و یگانگی ما به هر طریق ممکن جلو گیری کنند.
منظورم از این نوشته کوتاه ، نه پرداختن به مسائل عمده بلوچستان و ویژگی های این سرزمین است و نه توان و تبحر آن را دارم، چون این پای در کفش دیگران کردن است و راه خطا رفتن ، پس اصلح این است که صلاحیتها در حیطه کار صاحبنظران قرار گیرد و هر کاری به کار دانی سپرده شود.
گرچه بلوچستان سر زمینی خشک و کویری است و از نعمت بارندگی محروم، ولی بعلت وسعت ، دارای مناطق آب و هوائی گوناگون و معادن زیرزمینی فراوان می باشد.بسبب همجواری با کشورهای پاکستان و افغانستان ، موقعیت جغرافیئی و استراتژیکی ویژه ای دارد و وجود دریای عمان در جنوب آن مزیتی خاص نسبت به سایر نقاط ایران به آن داده است که دسترسی به آبهای بین المللی ، دادوستد کالا و سایر ارتباطات آبی را تسهیل می کند ، که این خود امتیاز بسیار بزرگی است و به تنهائی می تواند جوابگوی نیازهای مردم این مرز وبوم باشد.
آری ، بلوچستان با داشتن این همه نعمات و امتیازات ، در جغرافیائی کنونی ایران ، فقیرترین و محرومترین استان است. مضاف برفقر اقتصادی ، فقر فرهنگی و ستم ملی از برکت حاکمیت انحصارگرایان در طی قرنها و سالهای متمادی نیز بر آن افزوده است
توجه داشته باشیم ، وجود طوایف و قبایل در یک جامعه سنتی مثل بلوچستان ، نشان شناخت آن طایفه و یا قبیله از سایر قبیله ها و طایفه هاست ، که بنام اجدادشان ، نام آن طایفه را انتخاب می کنند ، و گر نه هیچ بلوچی را بر بلوچ دیگر امتیازی ویژه نیست. نه ناروئی را بر اسماعیل زهی ، نه ریگی را بر مبارکی ، نه شهلی بر را بر جمالزهی ، نه براهوئی را بر میر لاشاری ، نه بارکزهی را بر چاکرزهی ، نه رئیسی را بر درزاده و نه سایر زهی ها را بر زهی های دیگر ، چون همه در یک چیز و یک کلمه با هم مشترک هستند و منافع واحد دارند ، آن فقط و فقط بلوچ بودن است ، که نشان هویت و بیانگر ملیت عموم بلوچهاست چون بی هویتی مساوی است با فنا . هر آنکس که هویت ملی خود را فراموش کند و یا ملعبه ستمگران شود ، در واقع تیشه به ریشه خود می زند ، خواسته و یا نا خواسته و یا برای جای خوش کردن ، فریب دشمن را می خورد و در جنایات بر علیه ملیت خویش با سلطه گران همسو می شود .
آنانی که با فرهنگ و تاریخ ملت بلوچ آشنائی دارند ، بخوبی می دانند که این ملت ، مردمی آ رام ، صادق ، بی ریا ، راز دار و،،، می باشند . عکس این قضیه نیز صادق است ، البته زمانی که مورد تعدی واقع شود و در عوض وفا جفا بیند.
ملتی که به این همه صفات نیکو مزین است ، چرا باید پسوند زهی (طایفه گرائی) را بعنوان امتیازی برای خود و بر علیه برادران خود بکار گیرد .
نا بجا نیست اگر گفته شود ، فقر فرهنگی و دانش اجتماعی که هر دو این پدیده زایده نظام های استبدادی می باشند ، در بلوچستان باعث تشتت و پراکندگی و روی آوردن به طایفه گرائی در میان بلوچها شده است. اما بخاطر رهائی از این همه بی عدالتی ، حق کشی و برای دستیابی به هویت ملی ،ما احتیاج به وحدت ملی داریم و پرهیز از بلوچ ستیزی.
در اینجا باز هم اشاره ای به مفهوم شعری از عزیز بلوچ می کنم ، که می گویدهمه چیز بلوچستان با سایر نقاط ایران متفاوت است ، شبهای پر ستاره و مهتابیش ، شعر و موسیقیش و حتی طراوت و زیبائی زنانش با دیگر زنان جهان متفاوت است . این گفته شاعر نشان بر آن دارد که سرزمین بلوچستان جلوه های خاص خود را دارد ، که نظیر آنرا در جایهای دیگر نمی توان یافت. پذیرفتنی نیست که مردم این آب و خاک ، با داشتن این همه محاسن زیبا ، هنوز هم اسیر قبیله گرائی و در مصاف با یکدیگر باشند و از تفرق اندازی و ستم ستمگران و دشمنان مردم بلوچ و بلوچستان غافل؟
بر هر بلوچی است که به خاطر منافع ملی و حفظ هویت خویش از نفاق و تشتت ، بخصوص از طایفه گرائی دوری جسته و مانند سایر ملیتهای ساکن ایران با یکدیگر متحد شویم.